Ο πάγος δημιουργείται όταν η θερμοκρασία υπό το μηδέν επιβραδύνει τη κίνηση των μορίων του νερού με αποτέλεσμα ένεκα αυτής της ακινησίας να δένουν μεταξύ τους και το νερό να γίνεται στερεός πάγος. Το αλμυρό νερό της θάλασσας όμως δύσκολα παγώνει κάτω από τους μηδέν βαθμούς, γιατι το αλάτι που εμπεριέχει συντελεί ώστε δια των δικών του κρυστάλλων, να μην επιτρέπει την πολύ αργή κίνηση των μορίων του νερού σε τόσο μεγάλο βαθμό που να επιτρέπει στο δέσιμο μεταξύ τους και να δημιουργείται εύκολα ο πάγος.
Όταν το νερό παγώνει ο όγκος του αυξάνεται, γιατι διαστέλλεται σε αντίθεση με άλλα υλικά που στην ίδια περίπτωση συστέλλονται. Αυτό συμβαίνει γιατι όταν το νερό βρίσκεται σε υγρή κατάσταση τα µόρια του γλιστρούν το ένα πάνω στο άλλο, και οι ελκτικές τους δυνάμεις χαλαρώνουν και όταν το νερό γίνεται πάγος, μένει κενό μεταξύ των παγωμένων μορίων με αποτέλεσμα να αραιώνει η πυκνότητα του. Με αυτό τον τρόπο ο πάγος γίνεται ελαφρύτερος από το νερό, με αποτέλεσμα να επιπλέει επί αυτού. Όμως το θαλασσινό νερό παγώνει αν υποπέσει σε θερμοκρασία πέραν των είκοσι βαθμών Κελσίου υπό το μηδέν. Στις βόρειες παραλίες της Μαύρης Θάλασσας όταν οι θερμοκρασίες χαμηλώνουν επικίνδυνα, το νερό κοντά στις ακτές μετατρέπεται σε πάγο με αποτέλεσμα τα λιμάνια πολλές φορές να κλείνουν. Τέτοια καιρικά φαινόμενα είχαν συμβεί το 1974 όταν η Μαύρη Θάλασσα κοντά στις ακτές της Οδησσού είχε παγώσει τελείως, και ήταν ένα φαινόμενο που σπάνια θα μπορούσε να συμβεί, ένα φαινόμενο που ξανασυνέβηκε το 2012.
Εκείνη τη χρονιά του 1974, δούλευα ως δόκιμος μηχανικός στο πλοίο “SAN DANIS”, ένα μικρό φορτηγό που συνήθως ταξίδευε από Ελλάδα- Ρωσία. Εκείνη τη φορά φορτώσαμε πορτοκάλια από το Κιάτο της Πελοποννήσου με προορισμό το λιμάνι της Οδησσού. Όταν μπήκαμε στη Μαύρη θάλασσα και φτάσαμε κοντά στο λιμάνι της Ουκρανίας, στη πορεία μας συναντήσαμε τη θάλασσα αργά να μετατρέπεται σε πάγο, που όσο πλέαμε προς τη στεριά πάγωνε περισσότερο. Στην αρχή πάγος υπήρχε στην επιφάνεια, αλλά σιγά, αυξανόταν και βάθαινε.
Κάποτε αναγκαστήκαμε να σταματήσουμε, καθώς η θάλασσα πάγωσε πολύ και η πλώρη του πλοίου δεν μπορούσε να σπάσει άλλο τον πάγο. Βάλαμε τη μηχανή στο ρελαντί περιμένοντας τον πιλότο και το παγοθραυστικό για να μας οδηγήσουν να δέσουμε στο λιμάνι.
Από τα φινιστρίνια όσοι δεν άντεχαν το κρύο, και από την κουβέρτα οι πιο σκληραγωγημένοι, βλέπαμε τη θάλασσα παγωμένη με τα κύματα ανασηκωμένα στον αέρα ήσαν και αυτά παγωμένα. Ήταν ένα θέαμα καταπληκτικό που δεν μπορούσε κάποιου ο νους να χωρέσει, όσα και αν γνώριζε προηγουμένως από βιβλία, εφημερίδες και τηλεοράσεις. Μπορεί πολλοί να έχουν δει στη ζωή τους παγωμένες λίμνες, παγόβουνα και παγετώνες, αλλά όταν παγώνει η θάλασσα με τα κύματα της εν δράσει, γίνεται πρωτοφανές και ασύλληπτης ομορφιάς θέαμα.
Ο χειμώνας στη Μαύρη θάλασσα είναι μια δύσκολη εποχή αλλά πολύ εντυπωσιακή, καθώς η παγωνιά και οι χαμηλές θερμοκρασίες αλλάζουν τη φύση δημιουργώντας φαινόμενα σπάνια και εκπληκτικά συνάμα. Το νερό δημιουργούσε καταπληχτικούς σχεδιασμούς καθώς ανασηκωνόταν από την κίνηση των κυμάτων, και στην ώρα τη δράσης του πάγωνε. Η θάλασσα έδειχνε στη φυσιολογική της μορφή, αλλά σε χρώμα άσπρο και ολόλευκο στο χρώμα του χιονιού, και έμοιαζε ακίνητη σαν ζωγραφισμένη από σπουδαίο ζωγράφο στον καμβά, ή από σπουδαίο φωτογράφο αποτυπωμένη στο χαρτί.
Έφτασε ο πιλότος με τη λάντζα, ήρθε το παγοθραυστικό, και μπροστά αυτό και πίσω εμείς, βάλαμε πλώρη να μπούμε στο λιμάνι να δέσουμε.
Το Παγοθραυστικό είναι πλοίο ιδιαιτέρου τύπου με οξεία πλώρη πολύ ενισχυμένη και οδοντωτή, ώστε υπό την ισχυρή πρόωση του πλοίου το παγόστρωμα να σπάζει και στη συνέχεια από το βάρος του πλοίου να διανοίγεται πλατυτέρα οδός στην οποία πλέει ελεύθερα το πλοίο που ακολουθεί.
Η πόλη της Οδησσού ξεχώριζε λίγο πιο πέρα από το λιμάνι και αυτή κάτασπρη από τα χιόνια και τον παγετό, ενώ τα νεοκλασικά Ελληνικά κτίρια που γέμιζαν ολόκληρη την πόλη έδιναν μια νότα ομορφιάς στη κρύα παγωμενη ατμόσφαιρα της παλιάς πόλης των Ελλήνων μεταναστών. Η ιστορία της Οδησσού ως ένα σπουδαιότατο λιμάνι στον Εύξεινο Πόντο, αρχίζει από τα αρχαία χρόνια που ως αποικία των Μιλησίων είχε στενές επαφές με την Ελλάδα. Εδώ, επί Τουρκοκρατίας είχε καταφύγει τεράστιος αριθμός Ελλήνων κυνηγημένων πολλοί από τους οποίους ασχολήθηκαν με το εμπόριο και έκαναν μεγάλες περιουσίες, βοηθώντας έτσι οικονομικά τον απελευθερωτικό αγώνα που είχε αποτέλεσμα την μεγάλη απελευθέρωση.
Είναι μια πόλη πλημμυρισμένη από ιστορικές μνήμες και νοσταλγικές εικόνες ενός Ελληνικού παρελθόντος με μεγάλη πολιτισμική και πνευματική παράδοση, που οφείλει την ίδρυσή της στους αρχαίους Έλληνες, κάτι το οποίο μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και η μετέπειτα ιστορία της που είναι στενά συνδεδεμένη με τους Έλληνες μετανάστες που οραματίστηκαν την απελευθέρωση της πατρίδας τους από τους Τούρκους, ιδρύοντας εδώ την Φιλική Εταιρεία.
Ξέροντας πολλά για την ιστορία αυτής της πόλεως, χωρίς να νοιαστώ για το κρύο, είχα σκοπό οπωσδήποτε να την περιδιαβώ και να την γνωρίσω από κοντά αφού είχα την ευκαιρία να ταξιδεύσω ώς εκεί. Μόλις δέσαμε λοιπόν, και αφού οι Τελωνειακοί επιθεώρησαν τα χαρτιά μας, μαζί με άλλους κατεβήκαμε τη σκάλα και περπατητοί ξεκινήσαμε για την πόλη που απείχε μόνο λίγες εκατοντάδες μέτρα από εμάς.
Σίγουρα οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούν να φανταστούν πως μοιάζει το κρύο σε μεγάλους βαθμούς υπό το μηδέν. Αυτό συναντήσαμε, μόλις πατήσαμε στεριά νιώσαμε το τσουχτερό κρύο να περονιάζει τα κόκαλα μας και μόλις διανύσαμε λίγα μέτρα, τα μέλη μας πάγωσαν και έγιναν δύσκαμπτα. Ήταν τόσο αφόρητο το κρύο που το νιώθαμε να μας γρατσουνίζει δυνατά τα πρόσωπα ίδιο με μαστίγιο που μας χτυπούσε κατάμουτρα ανελέητα.
Εκείνη την ημέρα ολόκληρη η πόλη της Οδησσού ήταν ένας καταψύκτης και όλοι οι κάτοικοι έμειναν περιορισμένοι στα σπίτια τους, με αποτέλεσμα όλες οι εργασίες να έχουν ανασταλεί, να έχουν παγώσει και αυτές, αφού όλη η χώρα τη χρονιά εκείνη του ΄74 είχε πληγεί από ένα πρωτοφανές κύμα πολικού ψύχους τόσο μεγάλο που πάγωσε ακόμα και τη θάλασσα.
Με τις σκέψεις αυτές, και νιώθοντας τα άκρα μου να παγώνουν σε σημείο που να μου προκαλούν δυνατό πόνο, αποφάσισα να γυρίσω πίσω στη ζεστασιά του πλοίου. Με γοργό βήμα πήρα το δρόμο του γυρισμού που δεν ήταν πολύ μακριά, αλλά ήδη από το κρύο όσο προχωρούσα ένιωθα τα πόδια μου τόσο παγωμένα που δυσκολευόμουν να κουνήσω. Προσπάθησα να τρέξω για να ζεσταθώ αλλά και να φτάσω νωρίτερα και να ξεφύγω από την απόλυτη παγωνιά, όμως ήταν δύσκολο καθώς όλο και περισσότερο ένιωθα να κρυώνει και να παγώνει ολόκληρο το κορμί μου.
Ήμουν ντυμένος πολύ βαριά θέλοντας να προστατευθώ από το κρύο, αλλά παρ όλα αυτά ένιωθα το κορμί μου κατεψυγμένο και τον πόνο αφόρητο κυρίως στα άκρα των ποδιών και των χεριών, καθώς το αίμα πάγωνε από το κρύο.
Ήταν τόσο οδυνηρός και ανυπόφορος ο πόνος καθώς είχε παγώσει το κορμί του, ώστε δεν μπορούσα να τον ανεχτώ, ούτε να τον αντέξω.
Με πολλή δυσκολία κατάφερα και ανέβηκα στο πλοίο νιώθοντας τον πόνο να έχει γίνει τόσο οξύς που ήθελα να φωνάξω δυνατά, αλλά χωρίς να τα καταφέρνω αφού είχε παγώσει το πρόσωπο μου, είχαν παγώσει και οι φωνητικές μου χορδές.
Όταν ανέβηκα στο πλοίο, χωρίς χρονοτριβή κατέβηκα στο μηχανοστάσιο και πλησίασα την ηλοκτρογενήτρια. Ήταν η μόνη μηχανή που δούλευε για την παραγωγή ρεύματος, και την αγκάλιασα όσο μπορούσα, μεταδίδοντας με αυτό τον τρόπο τη θερμοκρασία της στο ξυλιασμένο κορμί μου. Έμεινα ώρα πολλή, δεν ξέρω πόσο, όσο να νιώσω πάλι το αίμα μου να κυκλοφορά, το σώμα μου να ξεπαγώνει και τα μέλη του κορμιού μου να μπορούν να κινούνται και πάλιν, και σιγα-σιγά, να απαλήνει ο αφόρητος πόνος.
Την επόμενη μέρα από το ζεστό κρεβάτι κοίταξα από το φινιστρίνι, και είδα τη θάλασσα να έχει ξεπαγώσει. Ο καιρός ήταν καλύτερος, η πολική κακοκαιρία είχε υποχωρήσει. Σηκώθηκα νιώθοντας ακόμα πόνους και μούδιασμα στο κορμί μου. Είδα κίνηση ανθρώπων στο ντοκ του λιμανιού και εργάτες στο κατάστρωμα του πλοίου να ξεφορτώνουν το εμπόρευμα. Η ζωή στην ξένη χώρα ξαναβρήκε το ρυθμό της και η ατμόσφαιρα γέμισε από τον πολύβουο συνήθη ρυθμό της μεγάλης πόλης.
Λαμβάνοντας καλά υπ’ όψη τη προηγούμενη τσουχτερή μέρα, για την επόμενη μου έξοδο, έλαβα τα μέτρα μου. Κανόνισα με ένα συνάδελφο ώστε να έρθει ένα ταξί ακριβώς κάτω από τη σκάλα του πλοίου. Μας γύρισε όλη την πόλη, σε όλα τα αξιοθέατα, στα μνημεία, στα μουσεία, στα μεγάλα καταστήματα και στα ωραία εστιατόρια. Μέσα από την ασφάλεια της ζεστασιάς, περιοδεύσαμε την όμορφη πόλη και γνωρίσαμε από κοντά την μεγάλη της ιστορία, αλλά και την μεγάλη της σύνδεση από αμνημονεύτων χρόνων με τη χώρα της Ελλάδας.
